తెలుగులో త్రిస్కంధాత్మకమైన జ్యోతిశాస్త్రములోని మొదటి రెండు స్కంథాలైన సిద్ధాంత, హెూరా భాగములకు సంబంధించి అనేక గ్రంథములు వివిధ వ్యాఖ్యానాలతో విరివిగా లభిస్తున్నాయి. దేశానికి, ప్రకృతికి సంబంధించిన వివిధ శాఖలను సమగ్రంగా విచారణ చేసే విభాగాన్ని తృతీయ స్కంథమైన సంహిత అంటారు. ఈ సంహితలో చెప్పబడిన కొన్ని విషయాలైన జలార్గళం, రత్నశాస్త్రం వంటి కొన్ని విషయాలు తప్ప పూర్తి గ్రంథము తెలుగులో ప్రచురించబడలేదు. అనేక మంది లబ్దప్రతిష్టులైన పండితులు ఈ సంహితలను ఎందుకు అనువదించలేదో, దీనికి గల కారణం అర్ధం కాదు.

ఈ సంహితలో ఏఏ విషయాలు చెప్పబడ్డాయనే విషయాన్ని విషయసూచికను చూస్తే తెలుస్తుంది. సుమారు 100కు పై విషయాలకు సంబంధించి అంటే ఖగోళశాస్త్రం, భూగోళం, భూగర్భం, భవన నిర్మాణం, శిల్పశాస్త్రం, వైద్యం, మనస్తత్వశాస్త్రం, శరీరశాస్త్రం, వృక్షశాస్త్రం, జంతుశాస్త్రం, అలంకారం, శకునం,వాతావరణ శాస్త్రం, రత్నశాస్త్రం, ప్రకృతికి, వివిధ దేశాలకు సంబంధించి లెక్కకు మించిన అనేక విషయాలపై 3900 శ్లోకాలతో మతాంతరంలో 4000శ్లోకాలతో అనుష్టుప్ ఛందస్సులో సాధికారికంగా లభిస్తున్న ఏకైక గ్రంథం బృహత్సంహిత.

- పుచ్చా శ్రీనివాసరావు